Het geheim van deze spijze. Heilig Avondmaal aan kinderen uitgelegd

De aanwezigheid van kinderen in een avondmaalsdienst is vaak niet vanzelfsprekend. Hoe kunnen kinderen, die niet meedoen aan de viering, toch betrokken worden? En wat zegt de afwezigheid van kinderen?Het betrekken van de kinderen begint bij de ouders. Ouders zijn nog al eens van mening dat een avondmaalsviering niets is voor kinderen. Het kan echter ook zo zijn, dat de ouders dit voor de kinderen invullen of de eigen gevoelens projecteert op de kinderen. Ze vonden vroeger zelf de vieringen saai. Wil een gemeente de kinderen toch betrekken, zullen de ouders gestimuleerd moeten worden om de kinderen mee te nemen naar de dienst en om er thuis over te praten.
Is er iets misgegaan in de beleving van de sacramenten? Waarom worden kinderen dan wel in een doopdienst gehaald? Bij de doop gaat het immers om dezelfde betekenis als het avondmaal? Is de doop begrijpelijker dan avondmaal? Of heeft de doop zich losgemaakt van de verzoening door Christus? De aanwezigheid van kinderen kan volwassenen helpen om zich bewust te blijven, dat de praktijk van doop en avondmaal rust in Christus en Zijn werk.
Bovendien zijn ook volwassenen in het taalgebruik van het avondmaal kinderen: Het geheim van deze spijze, ’t wonder dat Gij wilt bewijzen aan uw kind, het doet mij beven (Gez. 355:3 Liedboek). En wij zijn net als onze kinderen “kinderen des toorns” (zoals het doopformulier dat verwoordt).
Kinderen kunnen volwassenen ook helpen om consequent te zijn bij de viering. Kinderen maken geen scheiding tussen geloof en dagelijks leven. Kinderen houden volwassenen een spiegel voor. Waarom doen sommige volwassenen niet mee? Als je avondmaal gevierd hebt, moet je toch ook daarnaar leven? Kinderen kunnen volwassenen helpen om avondmaal werkelijk tot een onderdeel van het leven te maken.

Wanneer kinderen in een avondmaalsdienst aanwezig zijn, is het goed als de gemeente laat zien dat zij hun aanwezigheid waardeert. Op die manier kunt u laten zien, dat ook kinderen tot de gemeente van Christus behoren. Als doelstelling formuleer ik: kinderen betrekken in een avondmaalsdienst is erop gericht: (a) om het verband tussen avondmaal en offerdood van Christus duidelijk te maken en (b) het verlangen stimuleren dat kinderen met de Here Jezus wandelen en als volwassene gaan meevieren.
Daarmee wordt al enigszins duidelijk, wat een gemeente kan doen om de kinderen toch te betrekken: benoemen van wat er in een avondmaalsviering gebeurt en uitleggen waarom wij dat doen. De activiteit moet overeenstemming zijn met de (heilige) sfeer van de dienst. Alleen op die manier worden zowel kinderen als de avondmaalsviering serieus genomen. Kinderen kunnen meer aan dan volwassenen denken. Als volwassenen zowel kinderen én het geloof serieus nemen.
In een dienst kan er steeds een element van de viering eruit gelicht worden. Het kan verstandig zijn om eerst de inhoudelijke betekenis van het avondmaal duidelijk te hebben. De gebruiken rond het avondmaal hebben immers een diepere betekenis, die op het eerste gezicht niet duidelijk zijn? Brood, wijn, tafel, enz. hebben een verwijzend karakter. Ze verwijzen naar de gemeenschap met Christus. Wanneer dat kader helder is kunnen de onderdelen behandeld worden.
Bijvoorbeeld: er staat een tafel in de kerk. Wat doe je met een tafel? Je kunt aan een tafel zitten. Alleen of gezamenlijk. Op die manier laat tafel gemeenschap zien. Gemeenschap met wie? Met elkaar als gemeente. Maar ook met de Here? Hoe zou dat eruit zien? Een tafel wordt ook gebruikt om dingen op te zetten: een vaas met bloemen bijvoorbeeld. Zo staat er brood en wijn op de tafel. Waarom brood en wijn? En waarom is het van belang dat brood en wijn zichtbaar zijn? En toch gaat het niet om uiteindelijk om de ‘uiterlijke tekenen van brood en wijn’.

Ter voorbereiding op de avondmaalsdienst kunnen ouders steeds enkele gedeelten uit het avondmaalsformulier lezen en erover doorpraten. Door in de dienst steeds dat formulier te lezen, kunnen kinderen begrijpen waar het avondmaal over gaat. Gewoonte helpt kinderen om te begrijpen. Bovendien staat het formulier vol met beelden, die kunnen helpen om abstractere begrippen als zonde en verzoening levensecht te maken. De plaatsvervanging wordt bijvoorbeeld beeldend beschreven: Hij heeft de vervloeking op zich geladen, opdat Hij ons met zijn zegen zou vervullen. (…) Hij werd door God verlaten, opdat wij nimmermeer door God verlaten zouden worden. Dit met kinderen te doordenken, helpt hen om te groeien in het geloof. Zo blijven zij niet op den duur steken in een kindergeloof. Op dit punt zijn ook de psalmen, gezangen en de behandeling van het avondmaal in de catechismus bruikbaarder dan we op het eerste gezicht zouden denken.
De catechismus was bedoeld voor kinderen. Het is een idee om de vragen van ouders en kinderen met betrekking tot het avondmaal te verzamelen en daar een soort hedendaagse catechismus van te maken. Kinderen houden bovendien van zingen. De tekst en melodieën van kerkliederen kunnen kinderen meer fascineren dan we als volwassenen denken en kunnen een mooie manier zijn om kinderen te betrekken.

Nu ik dit zo allemaal opschrijf, bedenk ik mij dat avondmaal om een herwaardering vraagt. Om een diepere verworteling in onze spiritualiteit en ons dagelijks geloof. Dat we moeite hebben om de kinderen bij het avondmaal te betrekken, zegt wellicht net zoveel over onze eigen verlegenheid met het avondmaal, met de verworteling van het geloof in ons leven en met de geloofsopvoeding in het geheel.

 Ds. M.J. Schuurman

Predikant van de Hervormde Gemeenten Ilpendam en Watergang (Noord-Holland)

Eerder gepubliceerd in: HWConfessioneel in een serie over Kind en avondmaal.