Preek over Genesis 16 (voorbereiding Heilig Avondmaal)
Gemeente van onze Here Jezus Christus,
(1) Het leed van Saraï
Het leven van Abram en Saraï is nog niet af. Aan hun leven ontbreekt nog iets belangrijks: Saraï heeft nog geen kind gekregen.
Iemand die geen kinderen heeft gekregen daar op hoge leeftijd nog verdriet over hebben. Een verlangen naar een kind – dat verlangen werd niet vervuld. Dat onvervulde verlangen is een lege plaats, een gemis. Het verdriet is een vorm van rouwen: afscheid nemen. Afscheid nemen van een leven waarnaar iemand zo verlangd kan hebben en dat niet kwam. Terwijl de omstandigheden verder goed waren, is er toch dat verdriet.
Anderen zouden wellicht wensen dat ze iets van de rijkdom van Saraï mochten hebben. Rijkdom kan het verdriet niet wegnemen. Ze mogen dan rijk zijn: aan wie moeten ze hun bezittingen doorgeven?
Voor Saraï was het nog extra pijnlijk: want kinderen was haar taak, zogezegd. Wanneer een vrouw geen kinderen had gebaard, werd het haar aangerekend. ‘Saraï, de onvruchtbare’ – zo zullen de mensen haar wellicht hebben genoemd. Ze zal gevoeld hebben hoe mensen op een bepaalde manier naar haar gekeken hebben. O ja, de vrouw die geen kinderen kon krijgen. Ze zal het uit de ogen van de mensen hebben kunnen lezen: Die Abram, dat zijn vrouw geen kinderen kan krijgen. Meewarige blikken soms; misschien soms wel de scherpe opmerkingen als er iets voorviel: ‘Zeker geen ervaring met kinderen.’
De mensen zullen ook wel verder hebben gedacht: ‘Hoe komt het dat zij geen kind gekregen heeft? Waarom liet God dat niet toe?’ Zo’n vraag wordt al heel snel: ‘Wat heeft iemand gedaan? Wat heeft iemand misdaan?’
Saraï zal die gedachten ook hebben overgenomen. Want zo gaat dat toch, dat wat je in de ogen van anderen leest, dat je dat ook overneemt. Dat je over jezelf gelooft, dat het ook zo is.
Op een dag zegt ze het ook tegen Abram, haar man: ‘De Here heeft het me niet vergund. De Here heeft het me niet vergund om een kind te dragen, te baren.’
Is het verdriet? Is het teleurstelling? Is het pijn? Is het berusting? Het verdriet dat Saraï met zich meedraagt, dat haar zo eigen geworden is, wordt nog eens versterkt. Niet alleen pijn, niet alleen schande. Het slaat ook nog eens terug op God. De Here heeft het niet vergund. Dat is de conclusie van het wachten op een zoon voor haar man. Ze twijfelt niet aan de Here, maar aan zichzelf. Want de Here had een zoon beloofd aan Abram. Na al die jaren van wachten komt ze tot de conclusie: als de Here dat aan Abram beloofd heeft, ben ik niet de juiste vrouw voor Abram. Ik ben niet de juiste man.
Hij zal uit mij geen zoon ontvangen.
(2) De oplossing van Saraï
Maar op die manier blijven Gods beloften onvervuld. Er moet iets gedaan worden, zodat Gods beloften in vervulling gaan. Er moet gehandeld worden; anders komt van het werk van de Here niets meer terecht. Hoe moeilijk ook te accepteren, ze besluit om een pas op de plaats te maken.
Ze stelt het haar man voor: ‘Neem Hagar erbij als je vrouw. Zij moet mijn plaats innemen.
Haar zoon zal echter wel als mijn zoon gerekend worden. Op die manier zal mijn schande van mij afgenomen worden.’
Voelt u hoe diep de pijn van Saraï zit. Dat wachten tot Gods beloften zijn vervuld, dat kan ze niet meer dragen. Ze is tot heel veel bereid om haar verlangen vervuld te krijgen. Ze twijfelt niet aan de Here, maar aan zichzelf.
Hoe begrijpelijk haar pijn en verdriet ook zijn, wat er gebeurt is: Zij gaat voor de Here denken.
Gods beloften kunnen niet onvervuld blijven, dus moeten wij naar wegen op zoek om Gods beloften tot vervulling laten komen. Haar pijn is zo groot, dat ze vergeet dat ze dat als mens niet kan. Hoe kunnen wij Gods beloften laten uitkomen? Ze vergeet ook dat ze God niet is. Zijkan niet overzien wat er gaat gebeuren. Zij kan niet, zoals de HERE wel kan, het verloop van alles overzien. Dat is de les voor ons.
Hoe vaak willen wij niet voor God denken: Here als u nou eens dit deed… in ons eigen leven, of in de kerk. We stippelen dan uit, hoe God het beste kan handelen. Maar daarbij vergeten we één ding:
we vergeten dat God ons opgedragen heeft om te verwachten. Wij willen vaak resultaat zien, maar dat is niet het resultaat wat de Here ons wil leren.
We willen als het goed is allemaal groeien in geloof – toch? Groei in het geloof is vooral groeien in het kunnen afwachten. Groeien in de acceptatie dat wij het niet kunnen. En ook niet hoeven te doen, omdat God het zelf doet. De Here heeft niet aan ons gevraagd om Zijn beloften in vervulling te brengen.
Dat klinkt als een harde boodschap, als iets wat we niet gemakkelijk accepteren. Maar net als Saraï kunnen wij het geheel niet overzien. Wij kunnen de omstandigheden niet overzien.
Saraï heeft bijvoorbeeld over het hoofd gezien, wat Hagar gaat doen. Ze heeft er in ieder geval niet op gerekend wat Hagar gaat doen.
Wat Saraï had bedacht, dat past helemaal in de regels van die tijd. Alleen wat Saraï niet bedenkt, is dat God geen mensen gebruikt. De Here schakelt mensen in, maar Hij gebruikt ze niet. Hij spant ons niet voor Zijn karretje. Hier komt iets van het oude leven van Saraï de kop op steken, dat Babelse leven: mensen zijn er voor jou – om gebruikt te worden om jouw doel te bereiken. Zo werkt de God van Abraham, Izaäk en Jakob echter niet.
(3) Het verzet van Hagar
Ook Hagar is er niet van gediend, van wat Saraï bedacht heeft. In haar ogen bekokstoofd. Want zij wordt gebruikt. Zij is slechts slavin. Zij moet het plan van Saraï vervullen. De plaats van Saraï innemen.
Als ze zwanger is, voelt ze zich groeien. Ze is geen ondergeschikte, maar gelijk aan Saraï. Vanaf dat moment is het gedaan met de rust in huize Abram. Saraï dacht dat zij zomaar even over het lichaam van haar slavin kon beschikken. De slavin schik zich niet in haar rol.
Dat conflict is echter terug te voeren op dat besluit van Saraï: om het heft zelf in handen te nemen.
Eén daad kan verstrekkende gevolgen hebben. Het verlangen van Saraï is zo sterk geworden, dat het ten koste gaat van Hagar. En van haarzelf.
Nogmaals: dat verlangen is begrijpelijk. Dat afwachten, dat wachten op de Here, is niet gemakkelijk. Dat zien we op tal van plaatsen in de Bijbel. De Here laat ons wachten om ons te oefenen in het wachten, om ons te leren het uit handen te geven, om het niet zelf te doen.
De gevolgen zijn groot. De verhoudingen in het gezin raken verstoord. Hagar komt in opstand. In haar welt de trots op. Ze is niet meer slechts een slavin, nee zij draagt de opvolger. Het kind dat geboren moest worden, moest voor Saraï de eer zijn, Saraï gelukkig maken. Dat laat Hagar niet toe. Zij wil niet dat Saraï ten koste van haar gelukkig wordt. De trots in haar groeit. Zij neemt Saraï’s plaats over. Dat gaat zo niet langer.
Er moet partij gekozen worden. Op hoge poten komt Saraï bij haar man: ‘Weet je wel wat je gedaan hebt bij Hagar? Doe er wat aan.’
Maar wat kan Abram? Hij heeft zelf het plan van Saraï ten uitvoer gebracht. En als hij iets doet, wat gebeurt er dan met zijn zoon? Hij kan zijn zoon toch niet zomaar laten gaan? Hij legt de bal terug bij zijn vrouw. Die verantwoordelijkheid wil hij niet dragen: ‘Doe jij zelf er maar iets aan. Je mag doen wat je wilt.’ Hij schuift zijn eigen verantwoordelijkheid van zich af.
Zo ontstaat er in dit gezin een patroon dat de verkeerde kant op gaat.
Als er éénmaal een spoor is in geslagen, dan is er geen weg terug. Saraï moet de fout herstellen die ze bezig, door in te grijpen. Ze moet haar eigen inschattingsfouten herstellen.
Saraï grijpt hard in de orde weer gehandhaafd te krijgen: ze vernedert Hagar. Iemand anders vernederen doe je alleen als je geen grip meer hebt op de situatie. Het is een allerlaatste poging om weer de regie terug te krijgen. En waarschijnlijk ook om haar verdriet en haar pijn af te reageren. Een reactie die alle perken te buiten gaat. Hagar mag er niet meer zijn. Saraï laat haar eigen plan mislukken. Deze verwijdering, dit elkaar pijn doen, dat langs elkaar heen leven – dat heeft die ene oorzaak: Saraï wil de beloften van de HERE uit laten komen. En dat is het resultaat: een uit elkaar gespatte familie:
– Saraï, een verbitterde vrouw die al haar frustraties afreageert.
– Een slavin die gebruikt is, maar die desondanks haar trots heeft en niet wil buigen en haar kans grijpt om haar eigen positie veilig te stellen. Als ze vernedert wordt, vlucht ze weg. Terug naar Egypte.
– Abram, betrokken maar die zijn verantwoordelijkheid niet wil nemen; het gaat tenslotte ook om zijn toekomst.
En dan te bedenken dat het hier om een familie gaat die door de Here is uitgekozen. Uitgekozen is om anders te zijn. Anders dan de wereld, anders dan Babel. En waar Saraï dacht het plan van God te kunnen vervullen, daar lijkt de vervulling verder weg dan ooit. Hoe moet de HERE dit tot een goed einde brengen? Deze chaos die door mensen is aangericht?
(4) De HERE
Waar is de HERE zelf? De HERE grijpt op een verrassende manier in. En dat viel mij op, omdat we op deze zondag ook gaan voorbereiden op het Heilig Avondmaal. Want wat doet de HERE? Hij herstelt de verhoudingen. Niet op de manier waarop Abram dat doet, maar op een manier die alleen bij Hem past. Hij baant nieuwe wegen, waardoor Saraï, Hagar en Abram weer in vrede met elkaar kunnen leven: Verzoening.
Dat vieren we ook aan de avondmaalstafel: verzoening. Verzoening met God en met elkaar. Die beide kanten zijn nodig. Als de onderlinge verhoudingen verstoort zijn, wordt ook onze relatie met God verstoord. Het belemmert onze relatie met God. We nemen het mee in ons gebed. Vergeef ons onze schulden. Ja dat willen we wel. Dat al onze fouten uitgewist worden. En dat geloven we toch ook, dat dat kan door de HERE Jezus? Doordat Hij Zijn leven gaf, Zijn bloed uitstortte, onze schuld droeg.
Alleen dat andere: zoals ook wij vergeven onze schuldenaren. Hebt u dat wel eens gedaan? En als we kijken naar Hagar, Saraï en Abram: wie moet wie vergeven? Alleen door verzoening kunnen deze drie mensen verder.
Alleen verzoening is niet gemakkelijk. En dat is wat God komt doen. Als het gaat om vergeving slaan wij echter vaak één stap over. Vergeving willen we wel graag ontvangen. Soms kan de last ook te zwaar zijn van wat we elkaar aandoen. Weten we niet hoe dat moet: elkaar toegeven dat we elkaar pijn hebben gedaan. Of voelen we nog steeds wat die ander ons heeft aangedaan – waardoor wij niet kunnen vergeven.
Een patstelling – hoe moet het verder? Hoe kan onze onderlinge relatie weer hersteld worden? Hoe kunnen we weer bij elkaar komen? En wie neemt de last van ons af, de last die wij naar God toe hebben. Misschien heel onbewust?
(5) Genoegdoening
Moet u eens kijken in dit verhaal hoe dat gebeurd. Een bijzondere manier, zoals alleen de HERE doet.
Hij zoekt Hagar op. Hij stuurt een bode naar Hagar toe. Hagar die haast weer terug is in Egypte. Die bode roept haar terug. Die bode, de engel die namens de HERE komt, spreekt Hagar aan op haar verantwoordelijkheid. ‘Hagar, wat doe je hier? Waar kom je vandaan? Waar ga je naar toe?’ Tegenover die bode van de HERE is ze eerlijk: ze is op de vlucht. Dan zegt de engel tegen haar: Ga weer terug. Neem je plaats onder Saraï weer in.
Als je dat voor het eerst leest, dan denk je: Hè? Wat doet de HERE hier? Stuurt Hij Hagar zomaar weer terug onder het harde regime van Saraï?
Nee, de Here geeft Hagar iets mee, waardoor ze het kan volhouden: Dat de HERE niet alleen Abram en Saraï gedenkt, maar ook haar. Dat Hij ook voor haar een zegen heeft. Dat haar zoon ook belangrijk wordt. Zij is geen verschoppeling. Zijn kinderen mogen zich bezondigd hebben aan haar, de Here laat haar niet vallen. Hij herstelt de fouten die Abram en Saraï hebben gemaakt.
De HERE heeft het gezien, wat er is gebeurd. Zo is onze HERE. Wat ons overkomt – de HERE blijft er niet onverschillig onder! De HERE ziet het! Mijn oog zal op u zijn. Dat is onze troost, als wij te maken hebben met die ander. De HERE geeft aan Hagar een naam voor haar zoon. Een naam die haast een provocatie is voor Abram en Saraï. Die Abram en Saraï weer op een plek zet en er ook weer doet herinneren dat de HERE zijn beloften vervuld en niet een mens.
De HERE hoort. Hij richt voor mij een dis aan voor de ogen van wie mij benauwen. Dàt is het avondmaal. Dat de HERE onze nood heeft gezien en daardoor kunnen wij volhouden. Dat de HERE naar ons toekomt, zoals Hij ook naar Hagar toekomt. Dat vieren we aan die tafel.
Dat het avondmaal net zo’n bron wordt als de put bij Hagar: tastbaar bewijs dat de HERE naar ons omziet. Dat Hij ons recht doet.
Er zit ook een andere kant aan. Als de HERE ons recht doet, als Hij ons uitnodigt aan Zijn tafel, doet Hij dat ook met die ander. Die ander die voor je gevoel zo op je neer kan kijken. En dan zit je aan de tafel…
We vieren verzoening. Met God. Maar we zitten daar niet alleen. Avondmaal is geen onderonsje. We vieren dat in een gemeenschap – met elkaar . God vergeeft onze fouten, maar ook die van de ander. Dat vieren we aan de tafel. Dat Christus ons broeder en zuster maakt. Niet door te pijn te negeren. Maar door een familiediner te organiseren, waar Christus zelf de gastheer is. Dat je zelf gaat, maar die ander…
Dat is het koninkrijk van God, dat je afleert: Gelukkig ben ik niet als die. Of: die ander is zou lauw. Of Here, eerst moet hij de eerste stap zetten. De Here nodigt ons uit. Terwijl wij Zijn regie overnamen en dachten dat Hij niets deed. Dat we het beter zelf konden doen, beter dan de HERE.
De Here ziet het, maar Hij ziet ook naar ons om. En nodigt ons om bij Hem te komen. Gelijk ook Hij vergeeft onze schulden. Gelijk ook Hij vergeeft die ons iets schuldig zijn. Die vergeving geldt ook voor de ander.
Dat is het heel wat. Dat zouden wij niet kunnen bedenken… Dat vieren we tijdens het Heilig Avondmaal: dat Hij een nieuwe weg baant, naar de Vader, naar elkaar.
Amends. M.J. Schuurman
MJSchuurman 