Jongerentheologie

Jongerentheologie

Kunnen jongeren ook theoloog zijn? Wellicht een verrassende vraag, want theologie en jongeren zullen niet snel aan elkaar gelinkt worden. De meeste jongeren hebben een bepaald beeld van God, maar daarbij speelt theologie vaak nauwelijks een rol. Ze ontlenen hun voorstelling van God aan hun eigen ervaringen en gedachten. Soms worden deze voorstellingen verrijkt met beelden uit de Bijbel, met wat de media hen aanreikt of met wat er in de muziek bezongen wordt. Het blijkt dat jongeren hun eigen voorstelling van God bewust zijn en dat zij in staat zijn om op hun eigen geloof te reflecteren.


Voor Thomas Schlag en Friedrich Schweitzer is het gegeven, dat jongeren in staat zijn om op hun eigen geloof en hun eigen beeld van God te reflecteren, aanleiding om aandacht te vragen voor jongeren als theoloog. Schlag en Schweitzer zijn gerenommeerde godsdienstpedagogen en hebben onlangs een boek gepubliceerd over jongerentheologie.

Uitloop van de kindertheologie
Er zijn verschillende factoren geweest, die hebben geleid tot deze publicatie over jongerentheologie. Allereerst is er een decennium nagedacht over kindertheologie: de gedachten en uitspraken die kinderen hebben over God en Jezus. Kinderen laten zien dat zij op hun eigen manier nadenken over God, over Jezus of over henzelf. Sinds 2002 verschijnt er een Jahrbuch für Kindertheologie en vorig jaar was er in Kampen een internationale conferentie voor kindertheologie.
In de publicaties en onderzoeken kwam steeds de bovengrens van kindertheologie in zicht. Een kind van 8 denkt en redeneert anders dan een jongere van 16. Een kind spreekt gemakkelijker vrij uit in de groep. Een jongere zal in een grote groep niet snel iets over God of over zijn eigen geloof zeggen. Als ze over hun geloof of over God praten, zullen ze dat eerder tegenover vrienden doen. Een kind accepteert vaak nog wat er op school, in de kerk, in de kinderbijbel of door de ouders wordt aangereikt. Een jongere is bezig met zijn eigen ontwikkeling, waarin hij of zij bewust afstand neemt van de kindertijd. Een jongere kan daarbij ook bewust afstand nemen van de voorstellingen, die hij of zij had van God. Een verschil is ook, dat de uitspraken en gedachten van jongeren over God altijd een autobiografische kant hebben. De manier waarop zij over God nadenken heeft alles te maken met wat zij meegemaakt hebben. Anders is ook de houding ten opzichte van de kerk: jongeren hebben nauwelijks de verwachting dat de kerk hen kan helpen bij de vragen over geloof en leven, die zij hebben. (Daarbij moet ook worden verdisconteerd dat het afzetten tegen de kerk ook te maken kan hebben met het zicht willen afzetten tegen de manier waarop volwassenen in het leven staan.)

 Thomas Schlag                      Friedrich Schweitzer

Jongeren als subject
Een andere factor, die geleid heeft tot deze publicatie is het standpunt, dat de godsdienstpedagogiek en het kerkelijk jongerenwerk de jongeren steeds meer gaan waarderen als subject. Dat wil zeggen: jongeren zijn meer dan degenen die het geloof nog moeten leren. Zij zijn in staat om hun eigen afwegingen te maken. Binnen de godsdienstpedagogiek gaat het er steeds meer om, dat jongeren worden geholpen om te komen tot hun eigen, zelfstandige geloof. Er is hier sprake van een pedagogische paradox: jongeren worden nu reeds als subject behandeld, zodat zij in de toekomst subjecten kunnen worden.
Ook als het gaat om geloof en nadenken over God zijn jongeren reeds subject. In leerprocessen gaat het er niet om, dat zij aangeleerd krijgen hoe zij dienen te geloven, maar worden zij geholpen hun eigen weg te gaan. Die hulp is ook van belang. Jongerentheologie wil niet zeggen, dat jongeren niet geholpen kunnen of willen worden op hun weg in geloof.
Schlag en Schweitzer maken verschil tussen impliciete en expliciete theologie. De meeste jongeren kunnen hun geloof niet direct expliciet onder woorden brengen. Hun gedachten over God en hun geloofservaringen zijn meestal impliciet. In leerprocessen en gesprekken kunnen zij geholpenen uitgedaagd worden om hun gedachten expliciet te verwoorden. Jongerentheologie is daarom theologie van, met en voor jongeren.
Het nieuwe van de jongerentheologie is dat hier de aandacht gevraagd wordt voor de theologie van de jongeren. Vrijwel alle publicaties en onderzoeken met betrekking tot jongeren en hun voorstelling van God en geloof zijn duidingen van volwassenen.

Stellingname
De naam jongerentheologie is een stellingname. Theologie is namelijk vooral aan christelijk begrip. Joden en moslims zullen de reflecties op God en geloof niet snel theologie noemen. Bovendien veronderstelt theologie ook een gemeenschap en zelfs de gemeenschap van de kerk. Gezien de afstand die er geregeld is tussen jongeren en de kerk is dat ook een stellingname: Schlag en Schweitzer houden het voor mogelijk dat er weer toenadering kan zijn tussen kerk en jongeren. Zij zijn van mening dat de theologie en de kerk jongeren wel degelijk van dienst kunnen zijn.
Jongerentheologie is volgens Schlag en Schweitzer te typeren als een vorm van lekentheologie. Binnen de protestantse traditie is lekentheologie van groot belang, omdat de reflectie op God en geloof niet voorbehouden is aan experts, maar ook aan gemeenteleden (en dus ook aan jongeren!).
Theologie staat in dienst van de communicatie van het evangelie. Theologie heeft daarom een theoretische en een praktische kant. Theologie denkt na over God, geloof en leven (theorie) én helpt bij het onder woorden brengen en in praktijk brengen van geloof.
Jongerentheologie heeft diezelfde theoretische en praktische kant. De theoretische: de jongeren laten nadenken over hun eigen voorstellingen van God en op welke manier deze voorstellingen in verband gebracht kunnen worden (of gecorrigeerd kunnen worden!) door het evangelie. De praktische: hoe zij in hun eigen leven het geloof in praktijk kunnen brengen.

ds. M.J. Schuurman

N.a.v. Thomas Schlag / Friedrich Schweitzer, Brauchen Jugendliche Theologie? Jugendtheologie als Herausforderung und didaktische Perspektive (Neukirchen-Vluyn, 2011)